Στην προκαπιταλιστική περίοδο δεν μπορούμε να μιλήσουμε για κοινωνική ασφάλιση (Κ.Α), αλλά για μορφές συλλογικής αντιμετώπισης των δυσκολιών της ζωής και των απρόβλεπτων καταστάσεων.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Στην προκαπιταλιστική περίοδο δεν μπορούμε να μιλήσουμε για κοινωνική ασφάλιση (Κ.Α), αλλά για μορφές συλλογικής αντιμετώπισης των δυσκολιών της ζωής και των απρόβλεπτων καταστάσεων.
Σ΄ αυτή τη φάση κυριαρχούσαν , η αλληλεγγύη στα πλαίσια διαφόρων συλλογικών δομών, η αλληλοβοήθεια, η φιλανθρωπία, η ελεημοσύνη. Αυτές οι μορφές κοινωνικής φροντίδας είχαν αποσπασματικό χαρακτήρα και κυρίως δε θεωρούσαν την ασφαλιστική προστασία ως δικαίωμα των ανθρώπων.
Σ΄ ένα επόμενο στάδιο, η οικονομία διαφοροποιείται αρκετά, εμφανίζονται οι πόλεις και δημιουργούνται οι συντεχνίες και τα συνάφια. Ψηφίζονται νόμοι, οι οποίοι υποχρεώνουν τους εργοδότες να καταβάλουν το μισθό στους μισθωτούς κατά τη διάρκεια της ασθενείας τους και να φροντίζουν για την υγεία των μισθωτών.
Σημείο τομής ήταν ο νόμος περί φτωχών που εκδόθηκε από τη βασίλισσα της Αγγλίας Ελισσάβετ το 1601 και ήταν ο πρώτος νόμος κοινωνικής πρόνοιας στον κόσμο. Αυτή η πρωτοπορία της Αγγλίας οφείλεται στο ότι βρισκόταν στην εμπροσθοφυλακή της καπιταλιστικοποίησης και στην εδραίωση της αποικιοκρατίας.
Η πραγματική ιστορία της (Κ.Α) αρχίζει με τη βιομηχανική επανάσταση και το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό. Το πέρασμα αυτό και ο νέος τρόπος παραγωγής , διαμόρφωσαν μια νέα κατάσταση για την εργατική τάξη, έναν τρόπο ζωής με μεγαλύτερη ανασφάλεια, αβεβαιότητα, άγχος, οξύτατα προβλήματα.
Για την αντιμετώπιση αυτής της πραγματικότητας δεν αρκούσαν οι μέχρι αυτή την περίοδο διαμορφωμένοι τρόποι κοινωνικής προστασίας, χρειαζόντουσαν νέες μορφές.
Οι πρώτοι που επιχείρησαν να αντιμετωπίσουν αυτή την πραγματικότητα ήταν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι, που δημιούργησαν τα πρώτα (Κ,.Α) "μορφώματα"- τα ταμεία Αλληλοβοήθειας- που συσπείρωναν κυρίως τους μαστόρους.
Η αστική τάξη ,διακρίνοντας κινδύνους σ΄ αυτή τη τάση εργατικής συλλογικότητας, προχώρησε στην υπονόμευση και στη διάλυσή τους. Οι κίνδυνοι ήταν οικονομικοί (συντήρηση των συντεχνιών, που η καπιταλιστική εξέλιξη έτεινε να εξαλείψει) και πολιτικοί (διαμόρφωση συλλογικότητας που συσπείρωνε την εργατική τάξη απέναντι στο κεφάλαιο).
Άλλες μορφές ήταν τα Σπίτια εργασίας , που εξασφάλιζαν ύπνο, υποτυπώδες φαγητό και εξευτελιστικές αποδοχές σε εργάτες, με αντάλλαγμα της εξοντωτική δουλειά στις αναπτυσσόμενες βιομηχανίες.
Παράλληλα εμφανίστηκαν τα πρώτα δείγματα κοινωνικής προστασίας σημερινού τύπου, οι εργοδοτικές εισφορές, που αφορούσαν κυρίως τομείς κρίσιμους για την ανάπτυξη του καπιταλισμού σ΄ αυτή τη φάση.
Εκδηλώθηκαν επίσης, οι πρώτες σποραδικές κρατικές παρεμβάσεις και οι πρώτες αυτοτελείς εργοδοτικές πρωτοβουλίες, η λεγόμενη "πατερναλιστική κοινωνική πολιτική".
Ωστόσο, τόσο το επίπεδο της καπιταλιστικής ανάπτυξης όσο και αυτό των εργατικών διεκδικήσεων, έκαναν αδύνατη μια συγκροτημένη κοινωνικοασφαλιστική γραμμή "μακράς πνοής". ΄Ετσι λοιπόν , με το πέρασμα του καπιταλισμού στο μονοπωλιακό του στάδιο (μεγάλη κρίση του 1870-73) και πολύ περισσότερο στο ιμπεριαλιστικό, έχουμε και το πέρασμα από τις προηγούμενες μορφές στα νέα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης με στόχο την εξασφάλιση της αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης, αλλά και την ενσωμάτωσής της.
Η ληξιαρχική πράξη γέννησης του σύγχρονου "κράτους πρόνοιας", ήταν η μεταρρύθμιση που προώθησε τη δεκαετία του 1880 ο "σιδηρούς" καγκελάριος της Γερμανίας Βίσμαρκ.
Οι νόμοι που ψηφίζονται στη Γερμανία, αλλά και στη Γαλλία, Αγγλία κλπ συγκροτούν το πρώτο οργανωμένο σύστημα (Κ.Α), βασισμένο στην αρχή της κοινής ευθύνης εργατών και εργοδοτών. Παράλληλα ρυθμίζονται ζητήματα που αφορούν αποζημιώσεις σε περίπτωση ατυχήματος, διάρκεια εργάσιμης μέρας, συνδικαλιστικές ελευθερίες, συντάξεις κλπ.
Στην εξέλιξη αυτή καθοριστικό ρόλο έπαιξαν μια σειρά παράγοντες όπως: η πρώτη ιστορική κρίση του καπιταλισμού (1873-1895), η μαζικοποίηση του προλεταριάτου και η εκδήλωση των πρώτων επαναστατικών του σκιρτημάτων, η ανάπτυξη της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου, η διαμόρφωση και εδραίωση των εθνών-κρατών, η ανάγκη του κεφαλαίου για πιο οργανωμένους τρόπους αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης.
Στη συνέχεια, μετά την κρίση του 1929-1933 και ιδιαίτερα μετά το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, διαμορφώνεται ένα νέο μοντέλο που συνήθως ονομάζεται κρατικομονοπωλιακός καπιταλισμός ή Τεϋλορισμός-φορντισμός και αντιπροσωπεύεται στο επίπεδο της οικονομικής θεωρίας από το ρεύμα του Κεϋνσιανισμού.
Η επικράτηση αυτού του μοντέλου, οδήγησε στην αυξημένη εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης, στη μαζική παραγωγή και συνεπώς στη μαζική κατανάλωση της εργατικής δύναμης, γεγονός που "γεννούσε" την ανάγκη μαζικών όρων αναπαραγωγής της (ανάπτυξη νοσοκομείων, εξηλεκτρισμός, αποχέτευση, εκπαιδευτική έκρηξη κλπ).
Το "κράτος πρόνοιας" λοιπόν είναι το αντίστοιχο ασφαλιστικό μοντέλο που επιστρατεύτηκε για να εξυπηρετήσει το κοινωνικοοικονομικό μοντέλο που οικοδομήθηκε εκείνη την ιστορική περίοδο.
Οι πολιτικοί στόχοι του νέου (Κ.Α) μοντέλου είναι ευδιάκριτοι και συνοψίζονται στο εξής ; Ό,τι ως τώρα εξασφάλιζαν οι εργαζόμενοι με την πάλη και την αλληλεγγύη τους θα τους "προσφερόταν από το κράτος και μάλιστα με τη συνεισφορά της εργοδοσίας. Έτσι η ανάθεση της κοινωνικής πρόνοιας και της ασφαλιστικής προστασίας στο κράτος ήταν όχι μόνο μια επιθετική πολιτική απάντηση του κεφαλαίου στις πρώτες εργατικές ενώσεις αλληλοβοήθειας, ώστε να πάψουν να αποτελούν οργανώσεις υπεράσπισης των συμφερόντων των εργαζομένων, αλλά ταυτόχρονα, απάντηση στην ανάγκη μιας συνολικής ρύθμισης και διαδικασίας που θα ανταποκρίνεται στα συμφέροντα των καπιταλιστών.
Παράλληλα η ανάληψη από το κράτος αυτών των δραστηριοτήτων τροποποιεί την προηγούμενη εικόνα του κράτους- απόμακρου και εχθρικού προς τα λαϊκά στρώματα και το εμφανίζει τώρα ως εγγυητή των συλλογικών κοινωνικών συμφερόντων. Αυτό νομιμοποιεί το αστικό κράτος στη συνείδηση των λαϊκών στρωμάτων, προωθεί την ταξική συμφιλίωση και τη ρεφορμιστική ενσωμάτωση.
Ο χαρακτήρας της κοινωνικής πολιτικής αυτής της περιόδου απαιτεί ασφαλώς μια διαλεκτική θεώρηση. Σίγουρα σημαντικό ρόλο έπαιζαν οι εργατικές διεκδικήσεις και οι αγώνες που αναπτύχθηκαν, όμως δεν μπορεί να θεωρείται η (Κ.Α.) "καρπός" αποκλειστικά της λαϊκής πάλης. Ούτε φυσικά ήταν μια αυθαίρετη επιλογή ή απλά παραχώρηση της αστικής τάξης. Το "κράτος πρόνοιας" υπαγορεύτηκε και κυρίως εξυπηρέτησε οικονομικές, πολιτικοϊδεολογικές λειτουργίες και ανάγκες του καπιταλιστικού συστήματος.
