Επιστροφή- διαγωγή κοσμία -
ΕΝΤΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ:
Οι εκπαιδευτικοί ως "πόροι του
συστήματος" σε εποχές λιτότητας
του Πέτρου
Μενδώνη,
δασκάλου στο 8ο Δ.Σ. Περάματος
Όταν κρατικοί (π.χ. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ΚΕΕ) ή διακρατικοί (Ο.Ο.Σ.Α., Παγκόσμια Τράπεζα) οργανισμοί μελετούν εκπαιδευτικά συστήματα κατατάσσουν εμάς τους εκπαιδευτικούς στους πόρους του συστήματος, μαζί με τα κτίρια, τα εποπτικά μέσα, τους πίνακες κλπ. Ερευνούν την αρχική μας εκπαίδευση και τη μετεκπαίδευση μας, την προϋπηρεσία μας, την ηλικία μας, τις ειδικότητες μας κλπ., ώστε να μας "διαχειριστούν" αποτελεσματικά. Ξεχνούν βέβαια ότι ως άνθρωποι, και όχι ως πόροι, έχουμε προθέσεις που καθοδηγούν τη δράση μας. Ξεχνούν ότι έχουμε ιδέες, όνειρα και αξίες και δεν μπορούν να μας χειρίζονται ως εργαλεία για την επίτευξη οποιουδήποτε σκοπού. Ξεχνούν τέλος, ότι είμαστε εργαζόμενοι και πληρωνόμαστε για τη δουλειά που κάνουμε.
Η πολιτική μας ηγεσία και τα τεχνοκρατικά της επιτελεία, φαίνεται ότι έχουν παρόμοια προβλήματα "μνήμης". Ενώ έχουν αποφασίσει ότι ο τρόπος δουλειάς, που είκοσι χρόνια τώρα προσπαθούν να μας επιβάλλουν, πρέπει να αλλάξει, ούτε να μας ρωτήσουν καταδέχονται ούτε να μας πληρώσουν για την παραπάνω δουλειά που ζητάνε, ούτε τέλος να μειώσουν το διδακτικό μας ωράριο. Η σκέψη τους φαίνεται να συμπυκνώνεται στο "εντατικότερη αξιοποίηση των πόρων του συστήματος". Εμείς είμαστε οι "πόροι".
Η αρχή των αλλαγών έγινε πέρσι με την "ομαδοσυνεργατική" διδασκαλία και την "ανακαλυπτική - δομιτική" προσέγγιση της γνώσης στο μάθημα της Φυσικής. Η "διαθεματική" προσέγγιση της διδασκαλίας στα σχολεία της "ευέλικτης ζώνης" δίνει φέτος συνέχεια σε ένα έργο που θα ' χει συνέχεια. Η προσέγγιση των δύο πρωτοβουλιών από την πλευρά των μαθητών δεν είναι της ώρας . Είναι ωστόσο φανερό πως ο τρόπος επιβολής τους και οι συνέπειες τους στη ζωή και την εργασία των εκπαιδευτικών, που μας απασχολούν εδώ, δεν αφήνουν ανεπηρέαστους τους μαθητές.
Και στις δύο περιπτώσεις, αν και με διαφορετικό τρόπο, η διοίκηση αποτελεί τον μηχανισμό επιβολής, παρά το ότι πολλοί από μας νωρίτερα είχαν εφαρμόσει πρωτοβουλιακά παρόμοιες μεθόδους. Για τη Φυσική κανείς μας δεν ρωτήθηκε αν πρέπει να αλλάξει και αν ναι πως. Μας δόθηκε βέβαια η δυνατότητα επιλογής εγχειριδίου, αλλά όχι η δυνατότητα επιλογής διδακτικής προσέγγισης, καθώς αφενός το παλιό εγχειρίδιο αποσύρθηκε και αφετέρου τα νέα υπηρετούν την ίδια φιλοσοφία.
Η συμμετοχή στα σχολεία της ευέλικτης ζώνης υποτίθεται ότι τέθηκε στην κρίση του συλλόγου διδασκόντων, αλλά η ελλιπής ενημέρωση εκ μέρους του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου έκανε τη συζήτηση ανεδαφική. Από την άλλη πλευρά η ανάγκη κάποιων συναδέλφων διευθυντών να παράγουν ή να επιδείξουν "έργο" τους ώθησε στην υιοθέτηση και προώθηση της πρωτοβουλίας χωρίς να δώσουν σημασία στην ανεπαρκή συζήτηση. Το αποτέλεσμα είναι φανερό σε πολλά σχολεία της ευέλικτης ζώνης όπου ακολούθησε κύμα αποσπάσεων για τους μόνιμους συναδέλφους και τοποθέτηση αναπληρωτών στερούμενων αυτής της δυνατότητας.
Αν αυτοί ήταν οι μηχανισμοί επιβολής των "καινούργιων ιδεών" του ΥΠΕΠΘ, τα αποτελέσματα τους για τους εκπαιδευτικούς κινούνται γύρω από μια λέξη: εντατικοποίηση. Η εντατικοποίηση έχει δύο στιγμές. Η μία αφορά την προετοιμασία του μαθήματος και είναι ιδιαίτερα χρονοβόρα, η άλλη είναι η στιγμή της διδασκαλίας και είναι συνήθως ψυχοφθόρα. Στην πρώτη στιγμή εντάσσονται ο σχεδιασμός της πραγματοποίησης των πειραμάτων, η εξασφάλιση των απαραίτητων υλικών, η πρόβλεψη των καινούργιων δυσκολιών, η ανεύρεση, κατασκευή, συγκέντρωση κάθε λογής υλικού για το project (κείμενα, μουσικές, εικόνες, αντικείμενα, εργαλεία, προβλήματα κλπ). Στη δεύτερη εντάσσονται η απεγνωσμένη προσπάθεια δημιουργίας του κατάλληλου παιδαγωγικού κλίματος για τη λειτουργία των ομάδων σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που επιβραβεύει μόνο την ατομική κατάκτηση της γνώσης, η αντιμετώπιση νέων και απρόβλεπτων πρακτικών προβλημάτων (π.χ. έλλειψη ή ακαταλληλότητα υλικών), το κυνήγι του χρόνου για την πραγματοποίηση μιας διδασκαλίας που ούτε σε πειραματικές συνθήκες δεν χώρεσε στο ωρολόγιο πρόγραμμα (βλ. βιβλία Φυσικής), ο συνδυασμός αντιφατικών προσεγγίσεων της σχολικής γνώσης (αυστηρά περιχαρακωμένα μαθήματα και διαθεματικότητα).
Όλα τα παραπάνω σε καμία περίπτωση δεν σημαίνουν ότι θα πρέπει να υπερασπιστούμε το "παλιό" σχολείο και να αρνηθούμε κάθε προσπάθεια αλλαγής του. Το αντίθετο. Το σχολείο του "ενός βιβλίου", της βαριεστιμάρας και του ατομοκεντρισμού πρέπει να μπει σε αμφισβήτηση (όπως και το σχολείο της επιλογής των "καλυτέρων"). Για να γίνει όμως αυτό πρέπει οι εκπαιδευτικοί να πάψουμε να παίζουμε τον ρόλο των "πόρων του συστήματος", πρέπει να γίνουμε διαμορφωτές του. Σε συνεργασία με τους γονείς και τους μαθητές να διαλέγουμε από όλη την γκάμα των παιδαγωγικών πρακτικών και οι κρατικές δαπάνες να εξασφαλίζουν την εφαρμογή τους. Αν μια παιδαγωγική πρακτική απαιτεί περισσότερη ζωντανή εργασία το κράτος να πληρώσει αυξάνοντας τους εργαζόμενους, μειώνοντας το διδακτικό ωράριο.
Η αλλαγή του σχολείου δεν είναι μια φτηνή υπόθεση. Το κράτος με τις μικρότερες κρατικές δαπάνες για την εκπαίδευση στο δυτικό κόσμο δεν μπορεί να ονειρεύεται αλλαγές χωρίς να πληρώσει. Όσο αρνείται να αναλάβει το κόστος των "νέων" ιδεών του, τόσο θα τις υπονομεύει στην πράξη. Το φόβητρο της αξιολόγησης δεν θα εξασφαλίσει την εφαρμογή τους. Στην σχολική τάξη, στη μάθηση, ο φόβος δεν διασφαλίζει, διαστρέφει. Όταν η διαθεματικότητα, η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και η ανακαλυπτική μάθηση γίνουν κούφια λόγια, όταν ο διοικητισμός υπονομεύσει το μεράκι μας, ας μη ψάξουν οι εμπνευστές τους την αιτία στον "συντηρητισμό" των εκπαιδευτικών. Ας κοιτάξουν πως αντιμετωπίζουν τους μαχόμενους εκπαιδευτικούς. "Φτηνοί πόροι" είπατε;
1Για μια πρώτη κριτική προσέγγιση για τα νέα εγχειρίδια φυσικής βλ. Γιώργος Πολάκης, Καλκάνης ή Κόκκοτας περ. Ρωγμές, τ.11 και για τη μέθοδο project βλ. Γ. Γρόλιος, Χ. Κοτίνης , Η. Σμήλιος και Ν. Χατζηνικολάου, Πρακτικές ασκήσεις και μέθοδος project, περ. Εκπαιδευτική Κοινότητα., τ.46